Historia Kraków 2014-10-11 Boeing B-747 - Niezwykły samolot. Boeing B-747. 2019 rok. Zdjęcie Karol Placha Hetman Model samolotu Boeing B-747. 2017 rok. Zdjęcie Karol Placha Hetman Kiedy w dniu roku, samolot B 747 został oblatany był największym samolotem świata. W eksploatacji okazał się bardzo udany i jego sukces przerósł oczekiwania jego konstruktorów. Chyba nikt się tego nie spodziewał. I choć w jego historii było kilka ostrych wiraży, B 747 stał się niezwykłym samolotem i jeszcze przez długie lata będzie przemierzał powietrzne szlaki. Prolog. wówczas się działo wywarło ogromny wpływ i na kilka dziesięcioleci wyznaczyło standardy powietrznej komunikacji towarowej i pasażerskiej. Kreowano wówczas dwie drogi rozwoju; szybciej lub więcej (towarów lub pasażerów). Pierwsza droga niemal nie doprowadziła do bankructwa takich firm lotniczych jak Boeing, North American, Lockheed, McDonnell Douglas, a w Europie firmy Aerospatiale. Bez wątpienia karty w tej grze rozdawały linie lotnicze. To one zawsze poszukiwały takich samolotów, aby przy ich pomocy dobrze zarobić. I to się nie zmieniło od 20-lat XX wieku. Przy samolotach naddźwiękowych główny problem polegał na zbyt wysokiej cenie za bilet, która nie rekompensowała się w postaci nawet kilkugodzinnego skrócenia czasu podróży. Dlatego linie lotnicze stopniowo wycofywały się z partycypowania w programach budowy samolotów naddźwiękowych, a swoją korzyść widziały w upchaniu jak największej liczby pasażerów na pokładzie jednego samolotu. Ale i tutaj były pewne bariery, których klient, czyli pasażer nie chciał akceptować. Jedną z nich była zbyt mała częstotliwość połączeń. W lotnictwie komercyjnym zawsze liczy się równowaga między kosztem, a efektem. Linie lotnicze doskonale wiedzą, jak duży samolot jest w stanie im przynieść wymierne zyski. Problem polega tylko na tym, aby odpowiednią wielkością utrafić w rynek i pokonać jeszcze konkurencję. Tak się stało w przypadku naszego bohatera, czyli Boeing B-747. Ale kariera B-747 zaczęła się od wojskowego samolotu transportowego. W 1961 roku, kilka amerykańskich wytwórni lotniczych przystąpiło do opracowywania ciężkiego samolotu transportowego o napędzie turboodrzutowym, który miałby zastąpić ówcześnie wykorzystywane Douglas C-133 Cargomaster i Lockheed C-141 Starlifter. Potrzebą były względy polityczno-militarne, aby zapewnić transport dużej ilości ładunków do Indochin. W 1963 roku, firma Lockheed przedstawiła nową koncepcję transportowca CX-X o masie własnej 250 000 kg, maksymalnej ładowności 82 000 kg i prędkości 919 km/h. Wymiary przestrzeni ładunkowej wynosiły: 5,20 m szerokości × 4,10 m wysokości × 30,00 m długości, z dostępem zarówno przez przednie jak i tylne drzwi ładunkowe. Samolot miał być napędzany 6 silnikami turboodrzutowymi. Na tej podstawie opracowano w 1964 roku, w USAF nową specyfikację na maszynę CX-HLS (Heavy Logistics System - Ciężki System Logistyczny), którą miały napędzać tylko 4 silniki. Pod koniec 1964 roku, wysłano specyfikację transportowca do wytwórni lotniczych Boeing, Douglas, General Dynamics, Lockheed i Martin Marietta. W pierwszej połowie 60-lat, lotnictwo w USA dysponowało silnikami turboodrzutowymi o mocy do 100 kN. Taki silnik nie mógł stanowić napędu nowego wojskowego transportowca, który miał mieć tylko 4 silniki. W związku z programem SST (pasażerskiego samolotu naddźwiękowego), podjęto już prace nad silnikami o wielkim ciągu; GE-4 o ciągu 290 kN. Jednak taki silniki rządzi się innymi prawami, z uwagi na osiągane prędkości. Dla projektowanego samolotu transportowego potrzebne były silniki poddźwiękowe o ciągu 180 kN. Dlatego opracowanie silników zaproponowano wytwórniom Curtiss-Wright Corporation, General Electric i Pratt & Whitney. Ta pierwsza wycofała się ze wszystkich programów i wkrótce zamknęła działalność. Firma General Electric opracowała silnik turbowentylatorowy TF39 (odmiana wojskowa dla C-5 Galaxy) o ciągu 180 kN, który w lotnictwie cywilnym oznaczono CF6. Firma Pratt & Whitney opracowała (1966 rok) silnik turbowentylatorowy JT9D, o ciągu 180 kN. Był to pierwotny napęd samolotów Boeing B-747. Oba silniki stały się początkami wielkich rodzin silników turbowentylatorowych, które pozwoliły na zbudowanie wielu udanych samolotów komercyjnych. Do głównego etapu konkursu na samolot CX-HLS doszły dwie firmy; Lockheed i Boeing. Z końcem 1965 roku, komitet USAF wybrał projekt firmy Lockheed z silnikami firmy General Electric i tak powstał samolot C-5 A Galaxy. Warto porównać oba projekty; Lockheed i Boeing. Oba wielkościowo i masowo były podobne. W obu kabina załogi (kokpit) została wyniesiona wysoko, dla zapewnienia montażu drzwi załadunkowych zarówno z przodu kadłuba samolotu jak i z tyłu. Oba dysponowały identycznym zespołem napędowym (4 silniki w indywidualnych gondolach podwieszone pod skrzydłami). Jednak była poważna różnica; projekt Lockheed to górnopłat, a Boeing to dolnopłat (chociaż Boeing rozważał także układ górnopłata). Są dwie główne konsekwencje takiej różnicy. Górnopłat ma podłogę ładowni niżej niż dolnopłat. Oraz górnopłat z powodu centropłata, ma naturalnie wzmocnioną górną część kadłuba, więc zamontowanie sufitowych wyciągarek i dźwigów transportowych nie wymaga wzmacniania konstrukcji. Koncern Boeing. Koncern Boeing w 60-latach XX wieku, nosił nazwę Boeing Aircraft Company. Firma powstała w 1916 roku. W drugiej połowie 70-lat, była już największą wytwórnią lotniczą na świecie. Obecnie (2014 rok) Boeing jest największą na świecie firmą lotniczą, wiodącym producentem samolotów komercyjnych, samolotów wojskowych, śmigłowców, satelitów, broni, systemów obronnych, systemów elektronicznych, zaawansowanych systemów informacyjnych i komunikacji. Klienci koncernu Boeing znajdują się w 150 krajach. Koncern zatrudnia 169 000 pracowników w USA i 65 000 w innych krajach. Boeing jest podzielony na dwie jednostki biznesowe: Boeing Commercial Airplanes i Boeing Defense, Space & Security. Jednostki te są wspierane przez; Boeing Capital Corporation, czyli światowy dostawca rozwiązań w zakresie finansowania; Shared Services Group, która oferuje szeroką gamę usług dla Boeing na całym świecie; Boeing Inżynieria, Operacyjność & Technologia, która pomaga rozwijać, nabywać, stosować i chronić innowacyjne technologie i procesy. Przez lata swojej działalności Boeing zbudował ponad 12 000 samolotów komercyjnych, o napędzie turboodrzutowym. Nowości ostatnich lat to; B 787-10, B 737 MAX, B 777 X. Boeing 747. 1969 rok. Po przegranej firmy Boeing w konkursie na CX-HLS dla USAF (koniec 1965 roku) wydawało się, że projekt trafi na półkę. Jednak linia lotnicza Pan Am bardzo poważnie podchodziła do tematu wielkiego samolotu pasażerskiego, składając wstępną ofertę zamówienia na 10 maszyn pasażerskich. Skąd się wzięło zainteresowanie linii lotniczej Pan Am tak wielkim samolotem pasażerskim? Linia lotnicza Pan Am była jednym z prekursorów ery odrzutowej w lotnictwie komercyjnym. W 1955 roku, złożyła zamówienie na samoloty komercyjne Boeing B 707. Tymi samolotami zainaugurowała transatlantyckie połączenie z New York Idlewild do Paris Le Bourget, lądując technicznie na dobrania paliwa w Gander (miasto w Kanadzie, w prowincji Nowa Fundlandia i Labrador). Pierwszy lot wykonano w dniu roku, samolotem Boeing B 707-121 Clipper America (N711PA) ze 111 pasażerami. Kolejne modele B 707-320 (1959 rok) i DC-8 (1960 rok) pozwoliły linii Pan Am na odbywanie lotów do Europy bez międzylądowań. W siatce połączeń pojawiły się kolejne Europejskie miasta; Amsterdam, Rzym i inne. Pan Am stał się dominującym graczem na liniach transatlantyckich i nieźle na tym zarabiając. Niż więc dziwnego, że szef Pan Am Juan Trippe zapytał swojego przyjaciela William McPherson "Bill" Allen, jednego z szefów koncernu Boeing – Czy na bazie opracowanego już wielkiego samolotu transportowego, zbudowaliby samolot pasażerski, znacznie większy od B 707, zdolny do lotu non stop New York – Rzym? Z kolei William McPherson "Bill" Allen rozpoczął analizować temat z prezydentem koncernu Boeing Malcolm T. Stamper. Wszyscy byli zgodni, że będzie to samolot przejściowy, bo już opracowywano samoloty naddźwiękowe. Szefowie koncernu Boeing nie od razu byli skłonni podjąć ryzyko. Boeing wysłał stosowne zapytania do innych linii lotniczych; TWA (Trans World Airlines), American Airlines, United Airlines, a także za granicę; British Overseas Airways Corporation (BOAC), Japan Airlines (JAL), Francji i Australii. Jednym z podstawowych pytań była pojemność przyszłej maszyny. Niemal wszyscy przewoźnicy wskazali na pojemność 350 pasażerów. Firma Boeing wiedziała o pracach u konkurentów; MDD (DC-10) i Lockheed (L-1011). Dlatego, mając wykonaną dużą ilość obliczeń konstrukcyjnych dla samolotu transportowego, postanowiono przerobić go na przejściowy samolot pasażerski. Na czele zespołu konstruktorów przyszłego B 747 stanął Joseph F. „Joe” Sutter, którego historia okrzyknęła ojcem samolotu B 747. Wcześniej, Joseph F. „Joe” Sutter pracował w zespole opracowującym B 707, a przy konstrukcjach B 727 i B 737 był zastępcą głównego konstruktora Jack Steiner. Warto wspomnieć, że w tym czasie program Boeing CX-HLS dla USAF jeszcze nie został zamknięty i prowadził go Rowland „Row” Brown. Ponieważ jedynym pewnym odbiorcą przyszłego samolotu były linie Pan Am, dlatego Joseph F. „Joe” Sutter rozpoczął współpracę z ich głównym inżynierem John G. Borger. Ten sugerował, aby kadłub był w przekroju podwójnego bąbla. To tak jak gdyby nałożyć na siebie dwa kadłuby B 707. Taki układ kadłuba zastosowano już w samolocie Lockheed R6V Constitution w 1946 roku. Jednak to rozwiązanie ma kilka wad, z których najtrudniejszą okazała się ewakuacja wszystkich pasażerów i załogi w ciągu 90 sekund. Taka norma już wówczas obowiązywała. Ostatecznie w marcu 1966 roku, linia lotnicza Pan Am wybrała koncepcję jednego pokładu pasażerskiego. Co ciekawe konstrukcja dziobu samolotu została tak zaprojektowana, aby w przyszłości zamontować tu przednie drzwi towarowe. Pamiętajmy, że samolot miał być przejściowy i stosunkowo młody kadłub można przerobić na transportowiec towarów. Również dlatego pozostawiono kabinę załogi wysoko w charakterystycznym garbie, podobnie jak w C-5 Galaxy. Górny pokład, za kokpitem załogi miał być wyłącznie do dyspozycji załogi i personelu pokładowego. Planowano tam ewentualnie umieścić taras widokowy. Jednak w kolejnych produkowanych już odmianach, również i tu umieszczono kabiny pasażerskie. Może tu podróżować 69 osób w układzie foteli 3x3. W niektórych odmianach są one w stanie pomieścić 150 pasażerów. W dniu roku, linie lotnicze Pan Am podpisały zamówienie na B 747, które opiewało na sumę 525 milionów $. Kwota ta wzrosła do 550 milionów $. Towarzystwo lotnicze Pan Am zagwarantowało sobie pierwsze 5 maszyn i pierwsze maszyny z każdej nowej serii, czyli w efekcie po zbudowaniu 50 maszyn B 747 połowa trafiła do Pan Am. Co istotne, miano zbudować tylko 50 maszyn, bo kolejne samoloty miały być naddźwiękowe. Podpisany kontrakt opiewał na 550 mln $, a jeden B 747-100 kosztował około 18 mln $. Kolejne zamówienia wpłynęły od JAL i United Airlines, które łącznie zamówiły 25 maszyn. Ewentualne kolejne samoloty B 747 miały być produkowane jako cargo. Z chwilą wprowadzania B 747 do służby, naturalnym stał się porównywanie z poprzednikiem B 707. Porównanie samolotów B 707 i B 747. 2014 rok. Praca Karol Placha Hetman Jesienią 1966 roku, program Boeing CX-HLS został definitywnie zamknięty. Inżynierowie z tego programu zostali przeniesieni do programu B 747. Szefem programu B 747 został Malcolm T. Stamper, który stał się odpowiedzialny za stronę ekonomiczną i administracyjną. Głównym konstruktorem pozostał Joseph F. „Joe” Sutter. W dniu roku, szef Pan Am, Juan Trippe podpisał list intencyjny zakupu 25 maszyn B 747, co było wynikiem podjęcia prac nad samolotem przez koncern Boeing i zgody Rady Dyrektorów Pan Am. W dniu roku, podpisano kontrakt. Już wiosną 1966 roku, firma Pratt & Whitney zagwarantowała koncernowi Boeing, że podejmie dalsze prace nad silnikiem JT9D, jeśli tylko będzie realizowany program B 747. Pamiętajmy, że w tym czasie priorytetem dla firmy Boeing był naddźwiękowy B 2707. Zespół tego programu pracował w nowoczesnym centrum Development Center. Zaś zespół B 747 miał znacznie gorsze warunki lokalowe, a poszczególne biura były rozrzucone w całej okolicy. Na domiar, okazało się, iż Boeing nie posiada odpowiednio dużej hali produkcyjnej, aby pomieścić takiego giganta. Padła propozycja, aby nową montownię postawić w stanie California. Było to zagranie typowo polityczne, bo tam mieściły się zakłady konkurentów; Lockheed i Douglas, a stan California miał znacznie większe przebicie w Kongresie USA. Jednak zespół konstruktorów wskazał na możliwe duże opóźnienia programu z uwagi na znaczną odległość biura od montowni. Argumentacja ta wygrała i Malcolm T. Stamper wyszukał dogodny plac w Everett, 25 mil (około 50 km) na północ od Seattle. Plac miał powierzchnię 780 acre (około 315 hektarów) i w rzeczywistości był dawnym lotniskiem wojskowym. Na tym terenie, kosztem 200 milionów $ wybudowano nową drogę startową o długości 10 000 ft (3 048 m) i pozostałe obiekty. Wśród nich ogromny budynek montażu samolotów o kubaturze 13 385 378 m³ i powierzchni 399 480 m². Do tej pory (2014 rok) jest to największy budynek na świecie. Tutaj były i są produkowane samoloty; B 747, B 767, B 777 i B 787. Dla przypomnienia podamy, iż samoloty; B 707, B 727, B 737 i B 757, powstawały i powstają w Renton. Od maja 1967 roku, rozpoczęto montaż pierwszych urządzeń produkcyjnych. W 1967r., cały zespół konstruktorów pracował już w Everett. Konstruowanie B-747. Skrzydła. Początkowo dla B 747 skrzydła miały mieć powierzchnię 5 200 ft2 (około 483 m2). Jednak z uwagi na perspektywę zwieszenia masy startowej wersji towarowej powierzchnię tę zwiększono do 5 650 ft2 (około 525 m2). Kierownictwo Pan Am nalegało, aby prędkość przelotowa wynosiła Ma-0,88. Boeing chciał zachować prędkość przelotową Ma-0,82 i dzięki temu zachować kąt skosu skrzydeł 35 stopni, tak jak przy B 707. Wyższa prędkość wymagałaby skosu 40 stopni. Wspólnie uzgodniono prędkość przelotową na Ma-0,85 i skos skrzydeł 37,5 stopni. Skrzydło otrzymało bogatą mechanizację; klapy Krugera, klapy Fowlera, spojlery, podwójne lotki. Chodziło o utrzymanie w reżimach prędkości startu i lądowania oraz długości rozbiegu i dobiegu. Nikt przecież dla B 747 nie będzie budował nowych, długich dróg startowych. W czasie badań tunelowych okazało się, iż końce skrzydeł wytwarzają większą siłę nośną niż było to konieczne i niepotrzebnie nadwyrężając dźwigary. Poradzono sobie w prosty sposób, dokonując skręcenia aerodynamicznego zewnętrznych części skrzydeł. Podwozie zaprojektowano dla masy 272 000 kg, którą potem zwiększono do ponad 300 000 kg. Dlatego należało odpowiednio rozłożyć nacisk na nawierzchnię. Zaplanowano podwozie przednie plus trzy czterokołowe wózki podwozia głównego. Lecz ostatecznie podwozie główne otrzymało cztery czterokołowe wózki. Mało tego. Koła i systemy hamulcowe zaczerpnięto z B 707, które okazały się dobrym rozwiązaniem. Prototypy B 747-100. W dniu roku, nastąpił roll out pierwszego prototypu w Everett. Samolot na kadłubie miał emblematy 26 linii lotniczych, które zgłosiły chęć użytkowania samolotu u siebie i podpisały chociaż listy intencyjne. Ceremonie urządzono specjalnie dla banków, aby te chciały nadal finansować program. Tylko część personelu fabryki wiedziała, że samolot jest ukończony tylko w 78 procentach i do oblotu jest jeszcze kilka miesięcy. Boeing 747 Rollout ceremony. 30th of September 1968. Photo of Boeing Z silnikami Pratt & Whitney JT9D były pewne problemy (niestateczna praca i mała sztywność gondoli, a zwłaszcza chwytu powietrza, który stawał się owalny). Problemy te udało się rozwiązać i w kwietniu 1969 roku. Silniki z pewnymi ograniczeniami dopuszczono do wstępnej eksploatacji, z ciągiem 184,5 kN. W pierwszym roku doszło do 87 awarii silników i dokonano 55 wymian jednostek napędowych. Jednak, ani razu nie doszło do wypadku. Musimy pamiętać, że silnik tak dużej mocy był nowością w lotnictwie komercyjnym. Oblot samolotu B 7470 nastąpił roku, w Everett z lotniska Paine Field. Załoga Jack Waddell, Brian Wygle, Jess Wallick. Lot był dużym sukcesem, choć doszło do drobnej awarii łożyska klapy zaskrzydłowej, spowodowanej wadą materiałową. W dniu roku, samolot wykonał swój drugi lot. W kwietniu 1971 roku, ostatecznie zamknięto program B 2707 i w ten sposób samolot B 747 stał się synonimem postępu technicznego w lotnictwie komercyjnym. Prototyp B 7470 przez koncern Boeing nie był nazywany prototypem, tylko egzemplarzem testowym i pozostał własnością firmy Boeing do końca. Otrzymał nawet nazwę własną „City of Everest”. W programie testów udział wzięło pięć maszyn. Cztery z nich były przeznaczone już dla linii lotniczych Pan Am (3 sztuki) TWA (1 sztuka). Drugi egzemplarz to model B 747-121 dla Pan Am rejestracja N747PA i nazwa własna Jet Clipper American. Jego oblot wykonano w dniu roku, a dostarczono użytkownikowi w dniu roku. Pierwszy poważny incydent. rok. W dniu trzeci egzemplarz B 747 rejestracja N732PA przebazowania z Everett do Renton, gdzie planowano demontaż urządzeń badawczych i montaż foteli pasażerskich. Jednak przy podejściu do lądowania, pilot Ralph Cokely obawiając się krótkiej drogi startowej przyziemił za wcześnie. Droga startowa rozpoczynała się 30 centymetrowym progiem od strony zatoki, a kończyła betonową zaporą. W efekcie, dwa prawe wózki podwozia głównego zostały zniszczone przez próg. Samolot dokończył dobieg szorując prawymi silnikami i końcem skrzydła. Wydawało się, iż maszyna jest poważnie uszkodzona. Została jednak naprawiona i dostarczona linii Pan Am w dniu roku. Samolot był w służbie przez 26 lat. Sam pilot, Ralph Cokely odszedł z koncernu Boeing i trafił do koncernu Lockheed, gdzie wziął udział w testach samolotu L-1011. B 747 w służbie. Oprócz nazwy Boeing 747 samolot otrzymał potoczną nazwę Jumbo Jet, a pierwsze egzemplarze otrzymywały także nazwy własne. W dniu roku, pierwszy egzemplarz B 747-121 N733PA Clipper Young American, szósty egzemplarz, uroczyście przekazano liniom Pan Am. Certyfikat TAA A20WE maszyna otrzymała w dniu roku, co oznaczało dopuszczenie samolotu do lotów komercyjnych bez ograniczeń. W dniu roku, Pierwsza Dama Pat Nixon ochrzciła samolot B 747-121 N733PA Clipper Young American. Uroczystość odbyła się na lotnisku Dulles w Waszyngtonie, w obecności prezydenta Pan Am Najeeb Halaby. Następnie samolot odbył lot propagandowy z pasażerami (głównie pracownicy koncernu Boeing, Pan Am i politycy) na trasie Waszyngton - New York. W dniu roku, samolot N733PA miał wykonać lot inauguracyjny na trasie Nowy York (Johna F. Kennedy) - Londyn (Heathrow). Na pokład załadowano 336 pasażerów. Samolot rozpoczął kołowanie. Lecz załoga stwierdziła przegrzewanie się silnika Nr 4. Samolot powrócił na płytę peronową i zawiedzeni pasażerowie opuścili samolot. Linia Pan Am niezwykle szybko zareagowała. W ciągu kilku godzin podstawiono samolot B-747-121 N736PA Ciper Victor, który dostarczono dwa dni wcześniej i miał służyć do szkolenia załóg. Około godziny dwudziestej czwartej samolot z pasażerami wystartował do Londynu, gdzie dotarł bez problemów. Dzień roku, stał się inauguracją połączeń komercyjnych samolotów B 747. Do końca 1970 roku, linia Pan Am odebrała pierwsze swoje 25 maszyn. Za standard produkcyjny uznano B 747-200 B, o masie startowej 377 840 kg. Samolot oferowano z różnymi silnikami; CF65, lub JT9-D7. Dla Japonii powstała wersja B 747 SP (Special Performance), na bardzo dalekie trasy. W kolejnych latach powstawały kolejne wersje i odmiany B 747-300, B 747-400, B 747-8 i inne. Pierwszy utracony B 747. rok. Pierwszym utraconym samolotem B 747 był Boeing 747-121, numer seryjny 19656, rejestracja N752PA, nazwa własna Clipper Fortune. Jego utrata nie była spowodowana czynnikami lotniczymi, tylko poprzez akt terroryzmu. Samolot należał do linii lotniczej Pan Am i był 34 egzemplarzem B 747. Pierwszy lot wykonał w dniu roku. W dniu roku, maszyna odbywała rejs powrotny z Europy do USA, na trasie z Brukseli (Belgia), poprzez Amsterdam (Holandia) do New York, lot Pan Am Flight 93. Na pokładzie było 136 pasażerów i 17 członków załogi. W Amsterdamie samolot został opanowany przez dwóch uzbrojonych porywaczy, którzy wcześniej próbowali dostać się na pokład samolotu El Al 219. Mieli oni przy sobie granat i bliżej nie określoną broń palną. Porywacze nazwali siebie Diop i Gueye. Zmusili załogę do startu lotu do Bejrutu. W Bejrucie samolot zatankowano i na pokład wsiedli kolejni terroryści z taką ilością materiałów wybuchowych, że wystarczy na wysadzenie całego samolotu. Samolot poleciał do Egiptu. Po kilku godzinach od wylądowania, terroryści nakazali załodze i pasażerom szybkie opuszczenie samolotu. Samolot eksplodował kilka sekund po ewakuacji. Wypadek B 747-100 N747PA. roku. B 747-121 rejestracja N747PA, nr 19639, pierwszy lot wykonał w dniu roku, został dostarczony Pan Am w dniu roku, był trzecim samolotem B 747 na linii produkcyjnej. Otrzymał imię własne Clipper America. Do czasu wypadku spędził w powietrzu 2 900 godzin. W dniu roku, samolot wykonywał lot z USA do Japonii. Lot odbywał się na trasie Los Angeles – San Francisco (ICAO: KSFO) – Tokio. Lot Pan Am 845. Lot do San Francisco przebiegł bez zakłóceń. Po zatankowaniu i zabraniu kolejnych pasażerów załoga przystąpiła do startu, o godzinie 15;29. Na pokładzie było 218 pasażerów i członków załogi. Lecz pod koniec startu samolot nie nabrał wystarczającej wysokości i uderzył w konstrukcję systemu oświetlenia, którego elementy dostały się do wnętrza kadłuba, raniąc poważnie dwóch pasażerów. Struktura samolotu została znacznie uszkodzona. Uszkodzeniu uległo także podwozie główne maszyny. Po nabraniu wysokości, załoga rozpoczęła krążenie, aby wytracić jak najwięcej paliwa. Krążono przez 1 godzinę i 42 minuty. Jednak do lądowania samolot nadal był cięższy ponad normę. Jedno z głównych wewnętrznych podwozi nie wysunęło się. Podczas przyziemienia (RWY 28R) samolot wykonał kangura i zakończył dobieg w pozycji niestabilnej, na poboczu RWY. Po kilkunastu sekundach samolot usiadł na ogonie, a przednia część kadłuba wzniosła się wysoko do góry. Załoga zarządziła ewakuację, podczas której 27 osób odniosło kontuzje, głównie z uwagi na to, że przednie trapy nie sięgały ziemi, a wiatr nimi targał. Główną przyczyną wypadku były błędy proceduralne i przekaz informacji, a bezpośrednią niewłaściwa konfiguracja samolotu do startu. Zgodnie z planem samolot miał startować z RWY 28L. Załoga już dokonała obliczeń do konfiguracji samolotu. Lecz już po czynności pushback, załoga otrzymała informację, że RWY 28L została zamknięta godzinę wcześniej dla konserwacji i samolot ma startować z RWY 01R. Ta droga była krótsza o 1 000 ft (300 m), a dodatkowo były mniej korzystne warunki wiejącego wiatru. RWY 01R miała długość 8 500 ft (2 600 m) i była wystarczająca dla Lotu 845. Jednak załoga otrzymała błędną informację o długości RWY 01R 9 500 ft (2 900 m). NTSB ustaliło, że w tych warunkach był możliwy bezpieczny start, gdyby procedury były przestrzegane. Załoga pierwotnie miała wyliczenie na klapy 10 stopni. Dla RWY 01R wyliczyła klapy na 20 stopni i prędkość oderwania 160 knots (300 km/h), gdy w rzeczywistości prędkość oderwania wyniosła 164 knots. Większy kąt klap dał większą siłę nośną, ale spowolnił rozbieg. Trzy metalowe elementy systemu oświetlenia, o długości około 17 ft (5,20 m) dostały się do kadłuba uszkadzając instalacje hydrauliczną, kinematykę jednego wózka, system elektryczny i poważnie raniąc dwóch pasażerów. Podczas dobiegu sześć opon zostało zniszczonych. Po wypadku, samolot został naprawiony i wrócił do służby. Latał do 1999 roku. Mimo tych zdarzeń, samolot wiek dziecięcy miał już za sobą. Szybko zyskiwał pozytywne opinie wśród pasażerów, zarówno w Ameryce Północnej jak i Europie. Z końcem 1971 roku, koncern Boeing miał portfel twardych zamówień na kolejne ponad 100 maszyn pasażerskich. Na wersje towarowe przyjdzie jeszcze czas. Konstrukcja Boeing 747 to samolot szerokokadłubowy, pasażerski, trzy-pokładowy. Zbudowany w układzie klasycznym, ze skośnymi skrzydłami. Samolot jest napędzany czterema turbo-wentylatorowymi silnikami. Zestawienie Do 2014 roku, w Polsce nie użytkowano samolotów Boeing Opracował Karol Placha Hetman
Boeing 747-400 (Aircraft of heads of state and government) (8 C) Boeing 747-400 of Al Wafeer Air (2 C, 1 F) Boeing 747-400 of All Nippon Airways (13 C, 10 F) Boeing 747-400 of Ansett Australia (2 C) Boeing 747-400 of Asiana Airlines (2 C, 11 F) Boeing 747-400 of ASL Airlines Ireland (1 C)Co jest lepszym rozwiązaniem – Airbus A380 czy Boeing 747-8? Rozważamy wady i zalety tych dwóch gigantów, gdy ich konstruktorzy stają naprzeciw siebie w Asian Aerospace © Flight International Boeing 747-8 (z tyłu) i Airbus A380 (z przodu). Która opcja jest lepsza dla linii lotniczych? Azja stanie się głównym motorem napędowym popytu na ultramałe samoloty, dlatego Airbus i Boeing będą wykorzystywać azjatycką przestrzeń powietrzną jako idealną wizytówkę dla swoich ofert. Do czasu pojawienia się 747-8 Boeinga jako solidnego programu w zeszłym roku, Airbus miał rynek 400-miejscowy dla siebie dzięki 550-miejscowemu A380, ale teraz stoi przed poważnym wyzwaniem zarówno w sektorze pasażerskim, jak i towarowym ze strony 450-miejscowego 747-8, więc spodziewaj się, że obie strony będą wymieniać ciosy, wyjaśniając, dlaczego ich oferta jest właściwym rozwiązaniem dla zatłoczonych tras pasażerskich i towarowych na całym świecie. Rodzina 747-8 została wprowadzona na rynek w listopadzie jako główna pochodna 747-400, po złożeniu 34 zamówień przez przewoźników towarowych Cargolux i Nippon Cargo Airlines. Nowa rodzina samolotów, napędzana przez wersję silnika General Electric GEnx z 787 z możliwością odprowadzania spalin, charakteryzuje się niewielkim rozciągnięciem, zwiększoną masą, zmienionym skrzydłem z zagiętymi końcówkami oraz modernizacją kabiny i kabiny pilotów. W porównaniu z 747-400, zmiany te zapewniają modelowi pasażerskiemu 747-8 Intercontinental o 34 miejsca więcej w układzie trzyklasowym (do 450 miejsc), zwiększony zasięg – do 14 800 km (8 000 nm) – i lepszą wydajność, z 16% niższym spalaniem paliwa na jedno miejsce i 8% niższym kosztem operacyjnym na jedno miejsce. Frachtowiec -8 zapewnia o 16% większy przychód niż 747-400ERF, podczas gdy ładowność wzrasta o prawie 20% do 133,9t (294,900lb). Cargo prowadzi Mimo, że wszystkie dotychczasowe zamówienia dotyczyły modelu cargo, Boeing jest przekonany, że uda mu się również zdobyć sprzedaż wersji pasażerskiej 747-8I, która wypełni „lukę 200 miejsc” pomiędzy A380 a dużymi samolotami szerokokadłubowymi, takimi jak A340-600, 777-300ER i 747-400. Boeing uważa, że ta luka jest wystarczająco duża, aby umożliwić mu penetrację istniejącej bazy klientów A380 za pomocą nowego 747 i wymienia 39 „kandydatów na klientów” (w tym działy pasażerskie i towarowe linii lotniczych). Prawie wszyscy ci przewoźnicy to dotychczasowi operatorzy 747, a 12 to linie lotnicze lub przewoźnicy towarowi, którzy już zamówili A380. Na liście potencjalnych klientów znajduje się 21 azjatyckich przewoźników/linii lotniczych cargo (patrz tabela), a Boeing jest przekonany, że ma duże szanse na odebranie niektórych klientów A380. Airbus wydaje się być niezrażony pojawieniem się konkurencji z Seattle, odrzucając ją jako nic więcej niż odgrzany 747. „Boeing naciąga 40-letnią konstrukcję do granic możliwości” – mówi dyrektor ds. marketingu produktu A380, Richard Carcaillet. „Nowy model wchodzi do służby 40 lat po 747-100 i ma to samo stare skrzydło, ten sam stary kokpit, co model -400, i tę samą starą kabinę – nie ma żadnej poprawy w stosunku do standardu komfortu z lat 60-tych” – mówi Carcaillet. „Nie ma potencjału rozwojowego, nie ma też wyboru silnika” – dodaje. Boeing ma oczywiście nieco inne podejście do spuścizny 747. Randy Baseler, wiceprezes Boeing Commercial Airplanes ds. marketingu, uważa, że powiązania z 747 dają nowemu modelowi istotną przewagę nad flotą będącą w użyciu. Mówi on również, że pochodna konstrukcja nie wpłynęła negatywnie na wydajność 747-8. „Jeśli spojrzeć na wskaźniki efektywności konstrukcji samolotu, mamy przewagę nad A380, mimo że jest to model pochodny” – mówi, wskazując na silniki nowszej generacji i deklarowaną niższą masę własną na jedno miejsce w 747-8 w porównaniu z jego rywalem Airbusem. Te czynniki oznaczają, że 747-8I spala o 13% mniej paliwa na miejsce niż A380, mówi (patrz tabela). Przyznając, że całkowicie nowe skrzydło A380 – w porównaniu do zmodyfikowanej wersji skrzydła 747-400 w modelu -8 – daje mu przewagę aerodynamiczną, Baseler mówi, że w innych aspektach jest to przewaga Boeinga. „A380 jest od 10% do 16% cięższy na jedno miejsce niż 747-8. OEW 747-8 na jedno miejsce wynosi 453 kg w porównaniu do 498 kg na jedno miejsce w A380” – mówi Baseler. Według obliczeń Boeinga, A380 jest o ponad 20% cięższy na jedno miejsce niż 747-400, a żeby dorównać jego wydajności strukturalnej „A380 musi być rozciągnięty do ponad 650 miejsc”. Wynikiem netto tej wydajności jest to, że koszty operacyjne 747-8I są o 22% niższe niż A380 w przeliczeniu na podróż i o 6% niższe w przeliczeniu na miejsce, mówi Baseler. Jednakże, Carcaillet twierdzi, że 747-8 będzie szybszy przy podchodzeniu do lądowania – 160kt (296km/h) vs 138kt dla A380 – i pomimo 20% wyższego stosunku ciągu do masy będzie słabym samolotem wznoszącym się, gdyż w przeciwieństwie do A380 będzie wymagał jednoetapowego wznoszenia do FL330 (33,000ft/10,100m). Twierdzi on, że nowy Boeing może tylko „wyglądać dobrze poprzez naginanie faktów”, a jego twierdzenia opierają się na „grubym wyolbrzymieniu wagi A380 i spalania paliwa”. W rzeczywistości spalanie paliwa na jedno miejsce w A380 jest o 2% niższe niż w 747-8. Koszt podróży 747-8 jest tylko o 12% niższy niż A380, podczas gdy koszt na miejsce jest o 9% wyższy – A380 jest nadal najbardziej paliwooszczędnym dużym samolotem szerokokadłubowym w historii.” Bez względu na to, ile prawdy kryje się w tych twierdzeniach dotyczących kosztów operacyjnych, mało kto podważyłby pogląd Airbusa, że całkowicie nowy projekt A380 z podwójną konfiguracją pokładu szerokokadłubowego zapewni liniom lotniczym „zmieniające grę” możliwości. „A380 ma o 35% większą pojemność niż 747-400 i szerokość siedzeń na miarę XXI wieku” – mówi Carcaillet (patrz grafika). „747-8I zapewnia tylko 8% wzrost pojemności – to mniej niż dwa lata wzrostu – ma 40% mniej powierzchni niż A380 i szerokość siedzeń z lat 70-tych.” Ale Baseler spodziewa się, że stosunkowo niewielki wzrost rozmiaru 747-8 będzie działał na korzyść Boeinga. „747-8 jest jedynym samolotem w kategorii od 400 do 500 miejsc i w tym przypadku nasze koszty operacyjne są znacznie lepsze niż w przypadku A380” – mówi. „Ale jeśli naprawdę potrzebujesz 550-miejscowego samolotu, to będziesz potrzebował A380, ponieważ przychody z dodatkowych pasażerów przewyższają przewagę 747-8 w zakresie kosztów na milę. Dlatego prognozujemy rynek dla 300 samolotów w tej kategorii w ciągu najbliższych 20 lat.” Boeing twierdzi, że fakt, iż model -8 jest mniejszy niż A380 i jest wspólny z obecną flotą 747, czyni go „znacznie mniejszym ryzykiem rynkowym”, ponieważ może on korzystać z „istniejącej infrastruktury i sprzętu naziemnego w ponad 210 portach lotniczych na całym świecie”, ale Airbus uważa, że operatorzy 747-8 mogą znaleźć inne rozwiązanie. „Ze swoją rozpiętością skrzydeł 68,5 m 747-8 jest samolotem kodu F, tak jak A380” – mówi Carcaillet, dodając, że limit rozpiętości dla kodu E (klasa 747-400) wynosi 65 m. Wychodzenie na prowadzenie „Oznacza to, że 747-8 musi spełniać te same wymagania co A380”, mówi, „być może nawet więcej, ponieważ ma taką samą liczbę kół jak 747-400, ale zwiększoną wagę, więc będzie miał bardzo wysoki ACN” (Aircraft Classification Number, który mierzy obciążenie pasa startowego). Ale argumenty na temat zalet i wad 747-8I i A380-800 są w tej chwili akademickie, ponieważ Boeing nie sprzedał jeszcze modelu pasażerskiego. Na ten temat szybko wypowiada się dyrektor operacyjny Airbusa John Leahy, który nie jest przekonany, że jego rywalowi uda się wybić z rynku przewozów towarowych. „Nasz konkurent sprzedał kilka frachtowców 747-8. To będzie pierwszy raz w historii lotnictwa, kiedy ktokolwiek stworzył udany program tylko z frachtowców” – mówi. Pogląd Airbusa na porównanie A380 i 747 Ale Baseler mówi, że chociaż Boeing ma „opcję zrobienia programu -8 tylko jako frachtowca”, jest pewien, że pierwsze zamówienia na model pasażerski 747-8I są blisko. „Spodziewamy się, że będziemy mieli kilka zamówień na -8I w tym roku”, mówi. Boeing zwraca uwagę, że pomimo braku sukcesu w przypadku modelu pasażerskiego 747-8, frachtowiec ten w zeszłym roku bardzo dobrze sprzedał się swojemu rywalowi Airbusowi. Producent twierdzi, że mimo iż 747-8F oddaje rywalowi około 18 ton ładowności i ma mniejszą pojemność ładunkową, ma o 15% niższy koszt operacyjny na tonę w porównaniu z A380 i o 20% niższy koszt podróży. Ważnym elementem przeniesionym z istniejących 747F, który jest atrakcyjny dla operatorów drobnicowych, są uchylne do góry nosowe drzwi ładunkowe, które pozwalają na przewożenie ładunków ponadgabarytowych. Boeing podkreśla również fakt, że nowy 747 może wejść w istniejące rozkłady lotów 747-400F, ponieważ wykorzystuje istniejący sprzęt do obsługi ładunków 747, podczas gdy A380 wymaga unikalnego urządzenia wysokiego załadunku, aby dostać się na górny pokład, co utrudni jego eksploatację „poza trasą”. Carcaillet z Airbusa twierdzi, że ogromna przewaga kosztowa, jaką Boeing przypisuje 747-8F, wynika z „grubej przesady” w odniesieniu do spalania paliwa i wagi A380 – ta ostatnia wynosi 13 ton. „W rzeczywistości koszt tony A380F jest porównywalny z kosztem 747-8 na krótkich dystansach,” mówi, dodając, że „porównania na krótkich dystansach ignorują wyjątkowy zasięg bez międzylądowań A380F”. Jego zdaniem, w przypadku lotów długodystansowych z maksymalnym obciążeniem strukturalnym, koszt tony A380F jest o 15% niższy. Airbus przyznał, że choć nie postrzega 747-8I jako zagrożenia, frachtowiec może osłabić sprzedaż A380 w sektorze cargo, ale uważa, że program samolotów pasażerskich nie może mieć solidnego uzasadnienia biznesowego zbudowanego wyłącznie wokół popytu na cargo. „Oczywiście 747 jest dobrym frachtowcem – wszystko, co sprzedają, to frachtowce” – mówi Leahy. „Ale nie można tworzyć programu lotniczego wokół samolotu, który jest tylko frachtowcem. Jeśli chcesz mieć zrównoważony program lotniczy, tak jak w przypadku A380, będziesz sprzedawać prawdopodobnie około trzech czwartych swoich modeli jako samoloty pasażerskie, a resztę jako frachtowce.” Popularność pakietów Przewoźnicy ekspresowi zamówili większość dotychczasowych A380F, podczas gdy 747-8F został uruchomiony przez dwie linie lotnicze cargo, co według Boeinga wskazuje na to, że konfiguracja frachtowca Airbusa jest odpowiednia do przewożenia cięższych ładunków o większej gęstości, zwykle związanych z przewozami drobnicowymi. Jednak Carcaillet zaprzecza tej tezie: „A380F będzie latał z ładunkiem 150t non-stop, niezależnie od gęstości” – mówi. „Przy podobnym zasięgu, według Boeinga, 747-8F będzie przewoził tylko 113 ton, czyli mniej niż dzisiejszy 747-400ERF z międzylądowaniem.” Zważywszy na długotrwały pesymizm Boeinga co do wielkości rynku ultramałych samolotów, można by wybaczyć Airbusowi, że wyśmieje fakt, iż jego rywal najwyraźniej „przejrzał na oczy”. Krótko po rozpoczęciu programu 747-8 w zeszłym roku, szef Airbusa Gustav Humbert pogratulował swojemu rywalowi „podążania za poglądem rynkowym Airbusa na temat popytu na duże samoloty”. Faktem jest, że Boeing konsekwentnie w ostatnich latach pesymistycznie oceniał rynek samolotów w kategorii powyżej 500 miejsc – przedziału A380 – gdzie jego 20-letnia prognoza wynosi obecnie 300 samolotów pasażerskich. Dla porównania, Airbus nadal jest przekonany, że 20-letni popyt na ultramałe samoloty (450 miejsc i więcej) przekroczy 1 000 samolotów, a jego najnowsza prognoza mówi o 1 250 samolotach (bez frachtowców). Jednakże długoterminowa prognoza Boeinga dotycząca całkowitego popytu w sektorze „747 i większym” (samoloty pasażerskie o liczbie miejsc powyżej 400 oraz duże frachtowce) zmieniała się dramatycznie w ciągu ostatniej dekady, od wysokiego poziomu 1 600 w 1996 r., kiedy to Boeing był gotowy do wprowadzenia na rynek 550-miejscowej rodziny 747, do niskiego poziomu 790 w 2004 r. Co istotne, w ubiegłym roku Boeing przełamał ostatni trend, podnosząc swoją prognozę (o 15%) do 907 sztuk, przygotowując grunt pod wprowadzenie 747-8, po tym jak konsekwentnie obniżał swoje prognozy każdego roku w okresie 2001-4. „Prognoza Airbusa dotycząca samolotów ultralekkich jest spójna, Boeinga zaś podąża za każdym zakrętem” – mówi Carcaillet. Decyzja Boeinga, aby w końcu przyłączyć się do rywala w sektorze samolotów ultralekkich, ożywiła sytuację, po tym jak Airbus przez pięć lat robił wszystko po swojemu. Minie co najmniej kolejne pięć lat, zanim okaże się, kto ma rację, ale jedno jest pewne – linie lotnicze wreszcie mają to, czego zawsze chciały, czyli wybór dostawcy w górnym segmencie spektrum wielkości. MAX KINGSLEY-JONES / LONDYN & TOULOUSE Wykonawca: Carcaillet.
samolot boeing 747 o masie 400 ton
